Dolina jorgovana je već dobro poznat pojam i u tom delu Srbije se nalazi mnogo značajnih spomenika kulture. Na putu od Kraljeva, prema Mataruškoj banji, na oko 6 km udaljenosti od grada, nalazi se Manastir Žiča. Manastir je zadužbina Svetog Save i njegovog brata Stefana Prvovenčanog. Pripada raškoj arhitektonskoj školi i o njoj smo pričali kroz rubrike znanje ponedeljkom na mom instagram profilu. Ovo je jedna od najznačajnijih svetinja za Srbiju i to iz nekoliko razloga. U manastiru Žiča je smešteno sedište srpske arhiepiskopije, nakon što je Sveti Sava dobio akt o autokefalnosti (samostalnosti) srpske pravoslavne crkve (SPC). Pomenuti akt, Sveti Sava dobija 1219. godine od vaseljenskog patrijarha i vizantijskog cara i te godine postaje prvi srpski arhiepiskop.
U trenutku kada je Žiča izabrana za sedište srpske arhiepiskopije, manastir još uvek nije bio u potpunosti završen. Radovi su počeli početkom XIII veka, a završeni su 1221. godine. Tada je održan i državno-crkveni sabor, a veruje se da je na tom saboru Sveti Sava miropomazao svog brata Stefana Prvovenčanog, koji je 1217. godine krunisan u crkvi Svetog Petra i Pavla u Starom Rasu. Krunisanje je obavljeno krunom koju su doneli papski legati, koji su sam čin krunisanja i obavili. Kada je manastir završen, od 1221. godine, Žiča postaje mesto krunisanja srpskih kraljeva.
„Sedmovrata Žiča“
Da li ste nekada čuli za ovaj pojam? On je u tesnoj povezanosti sa krunisanjem srpskih kraljeva. Smatra se da su svaki put, kada bi se obavljao čin krunisanja kralja, izbijana i otvarana nova vrata, kako bi kroz njih prvi prošao kralj sa krunom. Međutim, možete li da zamislite štetu za freskoslikarstvo i arhitekturu građevine, ako bi se svaki put na drugom mestu izbijala nova vrata? Pretpostavlja se da su glavna vrata zazidana, pa potom ista ta vrata otvarana. Otuda potiče naziv sedmovrata Žiča.
Stefan Prvovenčani je, dakle bio prvi krunisani kralj, a potom su krunisani i njegovi sinovi Radoslav i Vladislav, a potom njegov treći sin Uroš I. Poslednja dva kralja krunisana u Žiči, bili su sinovi Uroša I – Dragutin i Milutin. Ako pažljivo pogledate, ukupno je šest kraljeva krunisano u manastiru, a sedmi kralj Stefan Dešanski je krunisan u Pećkoj Patrijaršiji 1322. godine. Razlog za to je ogromno stradanje Žiče koje je pretrpela tokom napada u XIII veku.
„Žiča je lepa zato što je živa“
Kao i druge naše svetinje, ni ovaj manastir nije pošteđen. Manastir je pretrpeo brojne napade i više puta je stradao tokom svoje istorije. Žiča danas malo podseća na onaj manastir iz doba Stefana Prvovenčanog i Svetog Save. Urušavana je nekoliko puta: od strane tatara, turaka… čak preko sto godina nije imala ni krov. Ipak, najveća stradanja je imala tokom Drugog svetskog rata kada su manastir potpuno uništili nemački okupatori. U manastirskim arhivima se nalazi podatak da su 1941. godine srušili sve što je manastirsko.
Krajem XX veka, otpočela je restauracija i Žiči je vraćen autentičan izgled sa početka XIII veka. Mnogi se pitaju otkud crvena boja na manastiru, a veruje se da ta boja simboliše krv i vladarsku moć. Drugi izvori kažu da je ta boja preuzeta iz tradicije izgradnje manastira na Svetoj Gori. Godine 1979. manastir je zaštićen kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. (update: manastir Žiča je u procesu resturacije, zbog čega je skinuta fasada i sada izgleda kao na prvoj slici).
Manastirski kompleks
Manastirski kompleks je uočljiv iz daljine, što zbog svog položaja, što zbog svoje boje. Manastirske zidine okružuju crkvu Svetog Spasa koja zauzima centralno mesto u porti. Sa severne strane se nalazi episkopski konak koji je takođe stradao tokom Drugog svetskog rata, ali je sredinom XX veka obnovljen. Sa istočne strane se nalazi krstionica.
Budući da je izgrađen u raškom stilu, crkva Svetog Spasa je jednobrodna bazilika, kojoj su sa severne i južne strane prirodate kapele (paraklisi). Nad centralnim delom crkve se nalazi masovna kupola. Tokom vremena je srušen zid između naosa i unutrašnje priprate, pri čemu je naos proširen. Sa zapadne strane, najpre se ulazi u pripratu u kojoj su predstavljene replike fresaka iz najznačajnijih srpskih manastira.
Osim glavne manastirske crkve, u porti se nalazi i crkva Svetih apostola Petra i Pavla, dosta skromnijih dimenzija. Tokom srednjeg veka, bila je posvećena Svetom Teodoru Tironu i Teodoru Stratilatu.
U naosu i paraklisima crkve Svetog Spasa, freske su očuvane samo u fragmentima. Ni malo ne čudi takav podatak i mogu vam reći da je pravo čudo što se i to malo uopšte očuvalo, budući da je Žiča toliko puta stradala. Kao i u većini naših manastira, fotografisanje je zabranjeno unutar crkve, zbog toga na blogu nema fotografija unutrašnjosti manastira. Na freskama su (ono što mogu da prepoznam) predstavljeni sveci, zatim veliki praznici: Cveti, Uspenje Bogorodice, Raspeće Isusa Hrista…
Kompozicija Uspenje Presvete Bogorodice se, uglavnom, predstavlja na zapadnom zidu (ali ima izuzetaka). I ovde je to slučaj, ali se iznad nje nalazi otvor odakle je Sveti Sava posmatrao svog učenika Arsenija, pripremajući ga da ga nasledi na prestolu srpskog arhiepiskopa.
Prošle godine je obeleženo 800 godina – osam vekova samostalnosti SPC i tom prilikom je izvršena restauracija manastira (spolja) i porte.
Korisne informacije
Iz pravca Kraljeva ka Mataruškoj banji put vas pravo vodi do manastirskog kompleksa.
Pratite turističku signalizaciju, a kada dođete do manastira (ukoliko dolazite automobilom) pratite putokaz „parking za posetioce manastira“. Od parkiga do manastira vodi uređena staza, a sa leve strane se nalazi prodavnica i suvenirnica (još jednu imate i u porti, po ulasku sa leve strane).
KONTAKT:
- Web: zica.org.rs
- Adresa: Manastir Žiča, 36221 Žiča
- Telefoni: 036/5816-817 i 063/5816-863
Telefoni dostupni:
- u letnjem periodu (01.04. do 31.10.) od 11 do 16h svakim danom (osim nedeljom i praznicima)
- u zimskom periodu (01.11. do 31.03.) od 10 do 15h svakim danom (osim nedeljom i praznicima)
Za domaće turiste, ulaz u manastir se ne naplaćuje.
